Geeft Acht! Het militaire genre in de negentiende eeuw

Gepubliceerd op: 31-12-2006



Bart Anthony van der Leck (1876-1958) Huzaren (1911) Olieverf op doek 54,5x100cm
Tot ver in de negentiende eeuw speelden patriottisme en heldendom een grote rol in de Nederlandse militaire stukken. In de tentoonstelling Geeft Acht!, te bezoeken van 23 december 2006 tot en met 9 april 2007 in het Gemeentemuseum Den Haag, is te zien dat het genre omstreeks 1880 een opmerkelijke verandering onderging door de schilders George Hendrik Breitner en Isaac Israëls en rond 1912 door Bart van der Leck. Zij richtten zich niet op de verheerlijking van het militaire bestaan, maar verbeeldden juist de alledaagse realiteit van het soldatenleven. Opvallend was ook dat kunstenaars als Charles Rochussen en Jan Hoynck van Papendrecht samen met officieren werkten aan illustraties voor populaire bladen als Elsevier.


George Hendrik Breitner (1857-1923) Portret van een militair - Olieverf op doek, 80x140cm
  Nederland begon de negentiende eeuw onder Franse overheersing, maar in 1815 ontstond het Koninkrijk der Nederlanden, dat de beschikking kreeg over een staand leger. Door een lange periode van vrede, de invoering van de dienstplicht en het onderbrengen van garnizoenen in veel grote steden, gingen soldaten deel uit maken van het gewone straatbeeld. Men ging dus ook langzaam maar zeker heel anders tegen deze militairen aankijken.
Het militaire genre kan aan het begin van de negentiende eeuw nog gekarakteriseerd worden door begrippen als klassiek en heroïsch. Met Charles Rochussen begint het tij echter te keren. Hij legde omstreeks 1865 als eerste kunstenaar meer de nadruk op het dagelijkse soldatenleven.
  

Isaac Israëls schilderde niet erg veel later het imposante schilderij De Militaire Begrafenis (1881-1882), waarin hij de menselijke kant van het soldatenleven duidelijk centraal stelt. De afgebeelde luitenant op dit stuk behoorde tot het elitekorps Grenadiers en Jagers dat een nauwe band had met het koningshuis en in Den Haag legerde. Israëls kende hem, hij was naast militair ook een kunstenaar die regelmatig exposeerde bij het Haagse kunstenaarsgenootschap Pulchri Studio.


Isaac Lazarus Israëls(1865-1934) De Militaire Begrafenis, 1881 - Aquarel 37,9x67,8cm

Samen met Breitner heeft Israëls, met een aantal officieren, het militaire thema verzelfstandigd en daarmee losgemaakt van het klassieke historiestuk. Willem Staring en Nicolaas van Es zijn goede voorbeelden van beroepsofficieren die in samenwerking met kunstenaars illustraties verzorgden voor tijdschriften als Eigen Haard en Elseviers geïllustreerd maandschrift. Hierdoor werd het genre onder de aandacht gebracht van een groot publiek, waardoor de populariteit ervan snel groeide.


Ferdinand de Braekeleer (1792-1883) Kenau Simonsdr. Hasselaar tijdens het beleg van Haarlem, 1829 - Olieverf op doek 83x97.5cm

Bart van der Leck gaf het onderwerp omstreeks 1912 weer een geheel eigen interpretatie. Op zijn schilderijen beeldde hij soldaten af die allemaal sterk op elkaar lijken en aan marcherende gestileerde poppen doen denken. Van der Leck hanteerde een sobere, sterk vereenvoudigde, maar zeer indrukwekkende beeldtaal die ver verwijderd is van die van Rochussen, Breitner en Israëls.

Bij de tentoonstelling, waarin ter illustratie ook enkele prachtige uniformen geëxposeerd worden, verschijnt een rijk geïllustreerde catalogus met een voorwoord van Wim van Krimpen en artikelen van drs. Jos W.L. Hilkhuijsen, conservator picturalia van het Delfts Legermuseum en drs. Henny Goedegebuure, gastconservator.

Altijd op de hoogte? Meld u aan voor de wekelijkse nieuwsbrief