Een sterkere EU grensbewaking grijpt diep in ieders politiebestel in

Gepubliceerd op: 20-9-2018

Een sterkere Europese grensbewaking, zoals Juncker wil, is zeer ingrijpend voor nationale politiestelsels. Neem dus de tijd en kijk uit wat je doet, zegt politiewetenschapper Piet van Reenen.

Afbeelding verwijderd

Een Frontex-speedboot met een Nederlandse bemanning brengt ongeveer 25 migranten over naar het
Griekse eiland Oinousses, bij Chios. De foto is van begin 2016.

Afgelopen woensdag sprak de voorzitter van de Europese Commissie, Juncker zijn “State of the Union” 2018 uit. Een belangrijk moment, gegeven de sterk veranderende geopolitieke situatie en de interne problemen waarmee de EU worstelt. Juncker mikt op een sterker Europa. Een van de weerbarstigste en belangrijkste thema’s voor Europa zijn de migratie en vluchtelingenstromen uit het Midden-Oosten, Afrika en het oosten. Die leiden tot grote maatschappelijke spanningen binnen de lidstaten, tot bittere discussie over asiel en asielbeleid daar, tot de opkomst van radicaal conservatieve stromingen en tot heftige ruzies tussen lidstaten onderling.

Sterkere grensbewaking
De versterking van de grensbewaking is een van de maatregelen uit het pakket dat Juncker voorstelt. Er bestaat al  een Europees Agentschap, Frontex, dat technische en operationele ondersteuning biedt  voor de grensbewaking aan buitengrenzen. Frontex coördineert, is met Europol  actief in de coördinatie van inlichtingen over mensensmokkel en verleent flinke steun bij de grensbewaking in landen aan de Middellandse Zee. Frontex voert in landen zoals Macedonië en Albanië  gemeenschappelijke patrouilles uit met lokale eenheden en coördineert terugkeermissies van afgewezen asielzoekers en voert die ook zelf uit.

Maar steeds: het blijft ondersteuning. De zeggenschap  en de verantwoordelijkheid blijven bij  de autoriteiten van het betreffende land.

Europeanisering politie
Juncker wil verder gaan: “De Commissie stelt vandaag voor om de Europese grens- en kustwacht onze buitengrenzen te laten versterken met 10.000 extra Europese grenswachten in 2020?. Het is een eenvoudige aankondiging die niet veel verklapt van de plannen van de EU en hij is al eerder gedaan, maar achter die eenvoud gaat een ingewikkelde werkelijkheid schuil. Want voor wie goed kijkt is de versterking van de grensbewaking een  deel van de Europeanisering van de politie.

Grensbewaking is deel van de politietaak.  In sommige landen, zoals Frankrijk, is die in handen van een aparte civiele politiedienst. In andere landen is het een gendarmerietaak, uitgevoerd door de marechaussee. Dat geldt onder meer voor Nederland. In de meeste ex-communistische landen binnen de EU is het een uit een militaire  grenswacht  omgevormde civiele politiedienst met een militair karakter. Maar steeds is het deel van de politie in  de lidstaat. Grensbewaking gaat  niet alleen over bewaking. Het gaat over mensensmokkel en internationale georganiseerde criminaliteit, over de overbevolking op Griekse en Italiaanse eilanden, over Calais en Ventimiglia  en recentelijk over Zeebrugge en Moerdijk.

Grensbewaking gaat over in- en uitreizen en verplaatsing van geradicaliseerde moslims, van voormalige IS-strijders en dus over terrorismebestrijding en inlichtingenwerk, nationaal en in EU-verband. Het gaat over het Schengen-informatiesysteem en over Europol. De Europeanisering van de grensbewaking is de Europeanisering van de politie in de EU.

Nog een crisis nodig
Naar goed Europees gebruik zal de minst ingrijpende methode worden gezocht om binnen te dringen in de soevereiniteit van staatslichamen. Want daarover gaat het. Het is het hoofdthema en de titel van Junckers toespraak: “The hour of European sovereignty”.  Hier ligt steeds de barrière; de exclusieve zeggenschap van regeringen over de eigen politie en de grensbewaking. Met kleine stapjes voorwaarts dus, zal het devies zijn en misschien is er nog wel een crisis nodig want soevereiniteit is heilig. En het zal gaan over een klein beetje afstand van  statelijke zeggenschap, onder specifieke condities en alle  denkbare voorbehoud. Maar als het mes op de keel wordt gezet zoals columnist Luuk van Middelaar het noemt, zal het gebeuren. Maar pas op.

Grondplan EU-politie
Met die eerste stappen wordt ook het grondplan  geschetst voor een nieuwe architectuur van  het politiestelsel van en binnen de EU.  De machtsvraag, de vraag wie zeggenschap heeft  of hebben  staat voorop.  De vraag wie  betaalt volgt daarop. Maar even vitaal zijn de bevoegdheden, de organisatie- en coöperatievormen, de wijze van inzet, de stroperige  veranderkundige aspecten  en de vraag welke visies of waarden de Europese politie en haar optreden sturen. En, ik zou het bijna vergeten, de verhouding tot de nationale politiestelsels en mogelijke juridische implicaties in  het strafrecht en het vreemdelingenrecht van de lidstaten. De architectuur van een Europees politiestelsel raakt dus aan de architectuur van de nationale politiestelsels. Ingewikkeldheid, grote ingewikkeldheid is troef,  ook als je  de Europese dimensie heel  beperkt houdt.

Wie vanaf het begin geen rekening houdt met die gecompliceerdheid komt later op de koffie. Want wat eenmaal in Europese regelgeving vastligt,  verandert maar moeilijk. Niet aan gedacht, jammer. Neem dus de tijd, laat ook deskundigen vanuit de politie  en de grensbewaking in de landen meedenken en mee analyseren. Hier en daar is ook wetenschappelijke expertise voorhanden. Maak  het dus vooral geen exclusief Brussels project. Waarschijnlijk komt het dan toch goed.

Bron : nrc.nl

Altijd op de hoogte? Meld u aan voor de wekelijkse nieuwsbrief