Oekraïense vluchtelingen worden op Schiphol vastgezet in de cel, experts zijn verbaasd

Gepubliceerd op: 20-6-2024

Grensdetentie Volgens een nieuwe IND-werkwijze belanden Oekraïense vluchtelingen die zich op Schiphol melden standaard in grensdetentie. „Een grondslag ontbreekt om elke Oekraïner standaard vast te zetten.”

Oekraïense vluchtelingen die met het vliegtuig naar Nederland komen, worden sinds enkele maanden bij aankomst dagenlang vastgezet in de cel. Dit terwijl alle gevluchte Oekraïners volgens Europese afspraken recht hebben op bescherming. Juristen noemen de praktijk „disproportioneel”.

Sinds de Russische invasie op 24 februari 2022 mogen Oekraïners vrij door Europa reizen. Ze hebben recht op opvang, zorg en ze mogen werken. Die voorwaarden, vastgelegd in de richtlijn tijdelijke bescherming, zijn onlangs weer verlengd tot minimaal 4 maart 2026. Maar waar Oekraïners in de beginjaren van de oorlog meteen op een bed in een opvang konden rekenen, belanden degenen die met het vliegtuig komen nu eerst dagenlang in grensdetentie. Terwijl ze daar worden vastgehouden, onderzoekt de immigratiedienst IND of ze recht op opvang in Nederland hebben.

Alle vreemdelingen die zich op het vliegveld als vluchteling melden, worden volgens de grensprocedure in detentie geplaatst. Daar worden ze gescreend. De vraag is of ze bijvoorbeeld oorlogsmisdaden op hun naam hebben of een gevaar voor de nationale veiligheid kunnen vormen.

„Je kunt je voorstellen dat sommige Oekraïners worden nagetrokken, bijvoorbeeld met het oog op Russische desinformatie”, zegt Galina Cornelisse, hoogleraar Courts and Transnational Justice aan de VU. „De grensprocedure is daarvoor het aangewezen instrument – mits daar in het individuele geval aanwijzingen voor zijn.” Maar „er is geen enkele aanleiding” om iedereen vast te zetten, zegt ze. Haar collega Carolus Grütters, als research fellow verbonden aan het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit in Nijmegen, zegt dat „een grondslag ontbreekt” om elke Oekraïner standaard vast te zetten. „Als je kunt aantonen dat je Oekraïner bent, heb je zonder meer toegang tot Nederland”, zegt hij.
Waarom zet de IND Oekraïense vluchtelingen in de gevangenis? „De situatie is veranderd”, zegt een woordvoerder van de IND in een reactie. „Waar bij aanvang van de oorlog de meeste Oekraïners direct uit het land van herkomst kwamen, zien we nu meer situaties waarin gereisd wordt van het ene naar het andere land.” Onduidelijk is in hoeverre Nederland dit op eigen initiatief doet, of in samenspraak met andere Europese landen.

De IND zegt niet te registreren hoeveel Oekraïense vluchtelingen afgelopen maanden na grensdetentie toegang is geweigerd. Volgens Vluchtelingenwerk, dat een afdeling op Schiphol heeft, gaat het om „één geval”, over wie nog twijfels zijn. De andere Oekraïners konden na dagen in de cel volgens Vluchtelingenwerk gewoon alsnog Nederland binnen. De procedure „dient daarom geen enkel doel”, zegt Martijn van der Linden van Vluchtelingenwerk. „Terwijl het voor de Oekraïners ,een zeer heftige ervaring is.” Volgens Van der Linden is „niet duidelijk waarom dit beleid onlangs plotseling werd ingevoerd.”

De grensprocedure geldt alleen bij een buitengrens, zoals Schiphol. Oekraïense vluchtelingen die per auto of trein naar Nederland komen, kunnen wel vrij doorreizen. De IND controleert hun papieren als ze zich bij een Nederlandse gemeente hebben gemeld, soms gebeurt dat pas weken na aankomst.

De Oekraïense Marina Velikova werd op 6 maart op Schiphol vastgezet, nadat ze via een tussenstop in Roemenië naar Nederland was gevlogen. Haar vriend Serhii Korol (36) arriveerde een dag later op het vliegveld in Rotterdam, hij had een tijdje bij zijn broer in Canada gewoond. Hij wordt ook opgepakt, en naar Schiphol gebracht. „Daar doorzochten ze al onze spullen’’, zegt Serhii. „Elke zak, elk hoekje van onze koffers. Ze namen alles in beslag.” Ze zaten dagenlang vast in grensdetentie, terwijl „Marina ziek was”, zegt Serhii. „Ze had last van haar buik.” Als ze op 11 maart worden vrijgelaten, krijgen ze volgens hem „geen informatie over wat er was gebeurd”. Hun paspoort krijgen ze niet mee. „Ze wezen ons de trein naar Utrecht, waar we ons konden melden bij het aanmeldcentrum voor Oekraïners. Dat was het”, zegt Serhii.

Maar daar komen ze niet binnen. Het belangrijkste aanmeldcentrum voor Oekraïners, de Jaarbeurs in Utrecht, heeft de toelatingscriteria afgelopen maanden aangescherpt. Alleen ‘kwetsbaren’ en gezinnen met jonge kinderen krijgen nog een bed. Dat Maria met haar buikpijn kwetsbaar is, wordt niet geloofd. „Daar sta je dan met je koffers op wieltjes”, zegt Serhii Korol. Marina werd ondertussen zieker, maar zonder paspoort blijkt medisch onderzoek lastig.

Een maand na aankomst in Nederland, vliegt Marina terug naar de Oekraïense stad Odessa, waar ze nu wordt behandeld voor een ontsteking in haar buik. Serhii woont bij vrienden in Eindhoven. Hij kreeg op 28 mei een Ontheemden-stempel van de IND in zijn paspoort, waaruit blijkt dat hij rechtmatig in Nederland verblijft.

Zojuist besteedde Radio 1 aandacht aan een begeleiding van BVZ, die vastgelegd werd door activisten aan boord. We hebben gisteren reactie gegeven aan Radio 1 en AD in overleg met betrokken spelers.