Praten zonder pantser

Gepubliceerd op: 23-11-2024

Praat over de onrust in je hoofd en in je lijf, voordat het te laat is. Het is het devies van Ruud Timmerman, zorgcoördinator bij de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB). Hij ontving woensdag in Schaarsbergen de Maarten Rijkenbarg Award voor zijn tomeloze inzet voor de mens achter de militair.

Het is 2018 als Timmerman aantreedt als brigadeadjudant van de BSB. De rol van ‘vader en moeder van de club’ is hem op het lijf geschreven. “Wij van de BSB zijn er voor de moeilijke opdrachten. 365 dagen per jaar, 24 uur per dag. Onze winkel is altijd open. ‘Nee’ zeggen is geen optie. Dagelijks zijn er tientallen operators van ons tegelijk in het buitenland.” Tot zover is het business as usual. Ware het niet dat het aantal collega’s met posttraumatische stressstoornis (PTSS) bijzonder hoog was.

“We selecteren de beste mensen. We leiden ze op in een bijzonder pittig traject van 32 weken. Daarna krijgen ze de beste ‘spullen’ en mogen ze het werk gaan doen. Het zijn allemaal harde skills. Fit zijn, voorbereid zijn op complexe opdrachten. Maar ondertussen was de aandacht voor de mens achter de marechaussee verwaterd. Dit zijn ‘soft skills’. Denk aan omgaan met veranderingen of stress. Gaat het mentaal niet goed met je, dan kan je niet de warrior zijn die de organisatie van je vraagt. Toch rustte er een taboe op het praten over emoties.”

Een militair van het Brigade Beveiligingsopdrachten. Gehuld in zwarte kledij, met een lang wapen voor zijn gezicht, die niet herkenbaar is.
De zorg voor de collega’s gaat Timmerman aan het hart. Met 35 jaar operationele BSB-ervaring is hij een rot in het vak. Verhalen uit die tijd vertelt hij met een glimlach, de marechaussee betaalde ook de prijs. Zelf liep hij in 2009 PTSS op. De vele inzetten, de stress, de beelden en de geluiden; het verleden haalde hem in. Zijn lichaam drukte op de ‘noodknop’. Doorgaan was geen optie meer. “Dit wil ik koste wat kost voorkomen voor mijn collega’s.”

Prijs
De Maarten Rijkenbarg Award bestaat drie jaar en wordt uitgereikt door het Centraal Orgaan Integriteit Defensie. De prijs is vernoemd naar de overleden Rijkenbarg. Hij maakte zich jarenlang sterk voor de verbetering van integriteit en sociale veiligheid binnen Defensie. Rijkenbarg ontving hiervoor het militaire ereteken voor verdienste in zilver. Oud-cadet Irina Tziamali was een van de eerdere winnaars van de integriteitsprijs. Zij schreef een kritische scriptie over de cultuur op de Koninklijke Militaire Academie.

Rare uitspraken, extreem sporten
De noodzaak was duidelijk: de zorg voor de BSB’er moest beter. Direct na een heftige gebeurtenis maakt Defensie gebruik van een Trauma Risico Management Protocol. Hierin zoeken zorgverleners naar tekenen van een mogelijk trauma. Een systeem dat werkt, vindt Timmerman.

Maar… tussen ‘gezond zijn’ en de diagnose PTSS zit veel ruimte. “We moeten problemen eerder signaleren, nog voordat iemand breekt.” Op aanraden van een collega bezocht hij professor Neil Greenburg. De voormalig officier van de UK Armed Forces is de bedenker van het StRaW-protocol, wat staat voor Sustaining Resilience at Work. Timmerman was meteen onder de indruk.

Het gesprek aangaan met een collega is niet makkelijk. “Het protocol helpt als je afwijkend of veranderend gedrag ervaart”, legt Timmerman uit. Doorwerken tot laat, vreemde uitspraken doen, extreem sporten of een collega die opeens geïrriteerd reageert: “Het kunnen de eerste tekenen zijn dat er mentaal iets niet goed gaat”, vertelt Timmerman. Hij ontwikkelde het protocol door tot wat het nu is binnen de BSB. “De centrale vraag is: waarom gebeurt dit? Wat is er aan de hand?” Bovendien is er aandacht voor onder meer de werk-thuisbalans en negatieve ervaringen, bijvoorbeeld tijdens eerdere uitzendingen.

“Het lijkt zo simpel. Door het gesprek aan te gaan, leer je wat er speelt. Soms is even ‘luchten’ al voldoende. Maar als je veel stress ervaart, kun je niet meer op jezelf reflecteren. Als gesprekspartner confronteer je de collega met het eigen gedrag. Zelfredzaamheid is wat je wilt bereiken. Daarna kijk je hoe je iemand verder kan helpen, bijvoorbeeld met hulp van Bedrijfsmaatschappelijk Werk of de Militaire Geestelijke Gezondheidszorg.”

Even geen werk als ‘pantser’, maar aandacht voor de mens. Marechaussees gaan als buddy’s in gesprek, met een collega van eigen rang. Inmiddels kunnen 88 BSB’ers het protocol beoefenen. “Af en toe was het tegen de stroom inzwemmen”, erkent Timmerman. Hij hield vast aan het initiatief: “Emoties kun je uitschakelen. Dat klopt. Maar zo houd je een speciale eenheid niet op de been. BSB’ers moeten schakelen tussen inzet en thuis, morele keuzes tussen goed en fout. Het ene moment scheur je met tweehonderd kilometer per uur over de snelweg tijdens een operatie, het andere rijd je rustig naar huis. We vragen nogal wat van onze mensen. Aan ons voor hen te zorgen.”

Stigma is weg
“Praten over wat er speelt in je hoofd: het was een stigma. Binnen de BSB is dit nu normaler geworden. Collega’s lopen hier regelmatig binnen om hun verhaal te vertellen. Ook spreken collega’s elkaar vaker aan, als iemands gedrag afwijkt van normaal. Ik ontving eerder feedback van vier casussen. Was de zorg later gekomen, dan hadden de collega’s mogelijk nu PTSS gehad. Iedereen die we op tijd kunnen helpen is er een. Er is bewustwording. Gevoelens zijn er en we mogen erover praten.”

De inzet van Timmerman is beloond met de Maarten Rijkenbarg Award. Deze prijs wordt binnen de krijgsmacht uitgereikt aan een medewerker die zich inzet voor integriteit en sociale veiligheid. “Zeker niet zomaar een award. Pas toen ik hem kreeg, ging ik nadenken over wat ik had bereikt.”

Trots is er zeker. Toch vindt de marechaussee zijn inzet ‘niet meer dan normaal’. Wel hoopt Timmerman collega’s wakker te schudden. “Kijk eens om naar elkaar. Luister naar iemands verhaal, stel je oordeel uit en onderzoek: waarom gebeurt dit bij mijn collega? Zo kun je elkaar helpen. Dat geldt voor de BSB én voor heel Defensie. Een warrior ben je niet alleen fysiek, maar ook mentaal.”

‘We hebben mensen als Ruud nodig’
De drempel om binnen de BSB met elkaar het gesprek te voeren is verlaagd door Timmerman. Dat vertelt luitenant-kolonel Daan Lenting, commandant BSB. “We hebben mensen als Ruud nodig om het onderwerp aan te jagen en om verder te gaan dan alleen het invoeren van een protocol. Het gaat erom dat je oprecht wilt weten hoe het met de ander gaat. Doordat gesprekken laagdrempelig zijn, is het ook makkelijker om elkaar aan te spreken op gedrag. Uit ervaring weten we dat achter bepaald gedrag vaak een zorgvraag schuilgaat. Door deze signalen sneller te herkennen en de juiste zorg te bieden, kunnen we integriteitsschendingen mogelijk ook voorkomen. Voor ons is integriteit onlosmakelijk verbonden met aandacht voor de mens. Ruud heeft daar voor de BSB veel in betekend.”