Politie en defensie worstelen met 'soevereine' collega's die overheid niet erkennen

Gepubliceerd op: 5-2-2025

Politie en defensie kampen met medewerkers die zich soeverein noemen en zichzelf boven de Nederlandse wet plaatsen. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws. De korpsleiding van de politie meldt aan personeel dat 'handelen naar soeverein gedachtegoed' indruist tegen de ambtseed, maar heeft nog geen soevereinen ontslagen.

Een hoeder van de wet die zelf de wet niet erkent: het klinkt misschien vreemd, maar de korpsleiding van de politie is in verlegenheid gebracht door politiemedewerkers die zich soeverein hebben verklaard. Het gaat volgens de korpsleiding van de politie om vijf gevallen die in 2023 en 2024 zijn ontdekt. "Deze vijf medewerkers hebben uiting gegeven aan het soevereine gedachtegoed, anders waren zij niet in beeld gekomen."

Tegen twee van hen is een intern onderzoek gedaan, waarbij de politie geen plichtsverzuim heeft vastgesteld. Bij één is een waarschuwingsgesprek gevoerd. Tegen drie politiemensen loopt nog een onderzoek. Geen van de vijf soevereine politiemedewerkers is vooralsnog ontslagen. Ook defensie is geconfronteerd met medewerkers die zich tegen de overheid keren.

Opmerkelijk
Dat juist politie- en defensiemedewerkers zich soeverein verklaren, is opmerkelijk. 'Soevereinen' erkennen de overheid niet en vinden dat ze zelf mogen bepalen welke Nederlandse wetten op hen van toepassing zijn. Zo weigeren ze soms belasting, verzekeringen of boetes te betalen. Als gevolg hiervan krijgen soevereinen regelmatig bezoek van deurwaarders en de politie. Daarbij worden soms bedreigingen geuit en is er fysiek verzet.

Giftige cocktail
Soevereine medewerkers bij politie en defensie hoeven niet direct een gevaar te vormen, maar er is wel een 'hoog escalatierisico', zegt universitair docent rechtswetenschap Luuk de Boer. "Soevereinen zijn er in verschillende gradaties, waarbij er een grote groep is die slechts een gezond wantrouwen koestert richting de overheid. Maar er zijn ook extremere groepen, die geweld niet uitsluiten. Mocht een medewerker radicaliseren, dan is er bij politie of defensie, waar gevoelige informatie en wapens zijn, sprake van een giftige cocktail."

De korpsleiding waarschuwt het personeel dat uitingen van soeverein gedachtegoed niet in de organisatie passen, blijkt uit interne politiedocumenten en -mails die RTL Nieuws via de Wet Open Overheid heeft opgevraagd. Voor leidinggevenden is een document opgesteld over hoe zij moeten omgaan met medewerkers die zich soeverein verklaren. "Handelen naar het soevereine gedachtegoed kan resulteren in een conflict met onze kernwaarden en verantwoordelijkheden", aldus plaatsvervangend korpschef Liesbeth Huyzer in 2023 op intranet.

Trouw aan de koning
"Iedereen is vrij om te denken wat hij of zij wil", zegt de korpsleiding in reactie op vragen van RTL Nieuws. "Alle politiemedewerkers hebben echter bij het afleggen van de ambtseed trouw gezworen aan de koning, de grondwet en de wetten van ons land." Handelen naar het soevereine gedachtegoed noemt de korpsleiding daarom 'onverenigbaar' met de ambtseed.

Volgens de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) is ook bij de krijgsmacht sprake van 'anti-institutioneel extremisten', die geloven dat er een 'kwaadaardige elite aan de macht is die het volk ernstig onderdrukt', blijkt uit het MIVD-jaarverslag van 2023. Hoeveel dat er zijn, wil defensie om veiligheidsredenen niet tegen RTL Nieuws zeggen.

Dreiging voor de krijgsmacht
De MIVD noemt sommige extremisten 'een dreiging voor de krijgsmacht, de rechtsstaat en de democratische rechtsorde'. Zij zien defensie als 'onderdeel van de kwaadaardige elite of doen een beroep op militairen om in actie te komen en het volk tegen die elite te beschermen.'

De militaire geheime dienst schrijft dat tegen extremistische defensiemedewerkers, die in 2023 zijn ontdekt, waar nodig 'passende maatregelen' zijn getroffen. Welke maatregelen dit zijn, wil defensie niet zeggen. "Wel kunnen we vaststellen dat het uitdragen van anti-institutioneel gedachtegoed en werken bij defensie in de basis op gespannen voet met elkaar staan", aldus de MIVD in reactie op vragen.

Gewelddadige confrontatie
Volgens een schatting van de AIVD in april 2024 zijn er in Nederland 'enkele tienduizenden personen die in meer of mindere mate het soevereine gedachtegoed aanhangen'. De inlichtingendienst verwacht dat de beweging verder groeit en maakt zich daar zorgen over: "Sommige soevereinen bereiden zich voor op een gewelddadige confrontatie met de overheid en dreigen met geweld. In combinatie met de verwachte groei van de soevereinenbeweging als geheel, is het aannemelijk dat ook deze dreiging in de toekomst zal toenemen."

Meerdere 'soevereinen' zijn opgepakt voor het aanschaffen van wapens of een poging daartoe. In 2023 is een ex-militair veroordeeld die acht vuurwapens wilde kopen om zich te verdedigen tegen een 'tirannieke overheid'.

In april vorig jaar hield de politie Arjan van den B. uit Deventer aan toen hij op een parkeerplaats vuurwapens kocht. De zelfbenoemde 'sheriff' bleek deel uit te maken van een groep die volgens het Openbaar Ministerie terroristische moorden wilde plegen. Dat zou blijken uit berichten op Telegram die de AIVD had opgepikt. In totaal vond de politie vijftien wapens bij deze soevereinen, tegen wie een rechtszaak loopt.

De politie noemt de soevereine beweging in de interne documenten 'een sterke voedingsbodem voor extremisme en terrorisme' en is daarom waakzaam. Personen met soeverein gedachtegoed worden apart geregistreerd in het politiesysteem BVH. Ook zijn er uitgebreide instructies over hoe agenten moeten omgaan met personen die zich soeverein noemen.

'Kwestie van tijd'
Hoe het kan escaleren met wetsontkenners, is gebleken in Duitsland. In december 2022 arresteerde de politie daar 25 leden van de zelfbenoemde Rijksburgerbeweging op verdenking van het voorbereiden van een gewapende staatsgreep. De groepering wierf actief onder politiemensen en militairen.

"We weten dat er in Duitsland meerdere Rijksburgers binnen het staatsapparaat actief zijn", zegt onderzoeker Luuk de Boer. "Het gaat daar om politieagenten, militairen en mensen die werken met gevoelige infrastructuur. In Nederland zagen we al een paar vergelijkbare bewegingen, dus eigenlijk was het een kwestie van tijd totdat het hier ook zou uitkomen."