Het woord van de week: waar komt ‘Marechaussee’ vandaan?

Gepubliceerd op: 4-11-2022

Elke week zoekt taalliefhebber Marcel Grauls naar de beginselen van een woord uit de krant. Deze week: de Marechaussee.
Limburgse politie helpt bij actie tegen mensensmokkel rond Maastricht: “De Koninklijke Marechaussee kon een auto onderscheppen waarin een rubberboot en zwemvesten werden gevonden.” 27/10/2022
Het rare Hollandse woord Marechaussee stond al in 1893 in deze krant: “De laffe moord op den wachtmeester der maréchausée Hoekman, te Ost, heeft iedereen met ontzetting vervuld.” Het mysterieuze woord stond sindsdien nog wel duizend keer in deze krant.
Het betekent gewoon rijkswacht, militaire politie. In Nederland met het accent misschien wel op grensverkeer en luchthavens. In een onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd marechaussee herkend door 95 procent van de Nederlanders en 66 procent van de Vlamingen.
In een wat ouderwets Nederlands betekent mare ‘tijding’ of ‘bericht’: ‘na afloop bereikte ons een droeve mare’. ‘Vermaard’, beroemd, is familie van deze mare.
Ten tweede is er de ‘mare’ die bij maretak hoort, een kale altijdgroene struik, woekerend op stammen en takken van bomen en heesters, die komt van een ‘mare’ in de betekenis van spook, boze geest. Een of meer maretakken werden of worden bij Kerstmis als versiering in huis opgehangen om de boze geesten te verdrijven. Het Engelse mistletoe heeft de maretak hier opnieuw populair gemaakt.
De derde ‘mare’ betekent gewoon ‘paard’, en dan zitten we in het Germaans van maarschalk, waarin maar ‘paard’ betekende en schalk ‘knecht’, paardenknecht dus. Die knecht werd op zeker ogenblik opperstalmeester, en ten slotte kon hij de generaals commanderen. Eeuwen gingen eroverheen en van het Duits naar het Frans, dat wel.
Door het komen en gaan van Napoleon is in Nederland de maarschalk blijven hangen, en heeft in Frankrijk en België de gendarmerie vaste voet gekregen.
Die ‘chaussée’, rijweg, is van volksetymologische oorsprong. De mensen schreven wat ze meenden te horen.