Legerbazen bereiden kabinet en bedrijven voor op oorlog: ‘Het is code oranje’

Gepubliceerd op: 6-7-2024

Legerbazen bereiden kabinet en bedrijven voor op oorlog: ‘Het is code oranje’
DUBBELINTERVIEW Achter de schermen bereiden de hoogste militairen van ons land ministeries en bedrijven voor op oorlog. En dat is hoognodig, zeggen topmilitairen Onno Eichelsheim en Rob Bauer in hun eerste dubbelinterview. Want Nederland is nog te veel in dromenland. ,,De fase van vrede, waarbij de bloemetjes bloeien en de vogeltjes fluiten, is voorbij.”
Commandant der strijdkrachten Onno Eichelsheim zat vorige week in de bestuurskamer van ABN Amro. Rob Bauer, de hoogste militair bij de Navo, zit volgende week in de boardroom van de Amerikaanse bank Morgan Stanley. En dat is niet omdat de generaal en admiraal een bankrekening willen openen. Nee: de topmilitairen willen ons land en de wereld ervan bewust maken dat we, in de woorden van Eichelsheim, ‘tegen een conflict aanlopen’.
Al een jaar lang legt Eichelsheim samen met Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Pieter-Jaap Aalbersberg bezoeken af. Aan bedrijven die de ‘vitale infrastructuur’ bestieren: elektriciteit, water, voedsel, de havens, spoor, gezondheidszorg en logistiek. Ook elk ministerie is al aan de beurt geweest, Financiën was vrijdag de laatste in de rij. De missie: zorgen dat er stroom uit het stopcontact blijft komen en pensioenen worden doorbetaald als Nederland in oorlog raakt.

De boodschap aan de topbestuurders is drieledig: zorg dat je organisatie onder alle omstandigheden door kan draaien. Zorg in zo’n situatie ook voor je mensen, want zonder hen kun je niks. En houd er rekening mee dat reservisten die bij hen in dienst zijn door Defensie kunnen worden opgeroepen en dat je het dan zonder hen moet stellen.

Als er een conflict ontstaat met de Russische federatie, dan is het grootste goed dat je kunt hebben een samenleving die doordraait. Bedrijven en departementen moeten zich daarvan bewust worden”, zegt Eichelsheim. Als de samenleving in chaos ontaardt, krijgen overheid en militairen namelijk dáár de handen vol aan, terwijl zij zich moeten kunnen richten op de vijand.

Bauer, voorzitter van het militair comité van de Navo: ,,Wat Onno voor Nederland doet, doe ik internationaal. We zijn op mensen aan het inpraten, wijzen ze op hun verantwoordelijkheid en nu zijn ze ook wakker aan het worden.” Hij kreeg onlangs een bericht van de topman van een medisch bedrijf in de VS: naar aanleiding van zijn bezoek waren ze nu begonnen met de productie van noodpakketten.

Geen misverstand: Nederland is niet in oorlog. Maar het is ook geen vrede. Nederland zit in een ‘oranje’ fase. ,,In de groene fase is het vrede. Alles is mooi: de bloemetjes bloeien, de vogeltjes fluiten. Die fase is voorbij”, zegt Eichelsheim. ,,De rode fase is een conflict.” De Nederlandse wetgeving is ingesteld op rood óf groen. Zo staan militaire transporten onderaan op de prioriteitenlijst bij ProRail, totdat het oorlog wordt. Dat wordt nu anders.

U zegt: ‘we lopen tegen een conflict aan’. Hoe concreet is die dreiging, wanneer ziet u dat dan gebeuren?
Bauer: ,,Dat is wat iedereen altijd wil horen, zo van: volgende week dinsdag om kwart over vijf. Maar zo simpel is het niet. Het hangt ook van óns af: hoe sterker we zelf de komende jaren worden, hoe kleiner de kans dat er een conflict komt.”

Na decennia van kaalslag bij Defensie, wordt er sinds de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 weer fors geïnvesteerd. Dit jaar haalt Nederland de Navo-norm en wordt er 2 procent van het bruto binnenlands product in Defensie gestoken; in totaal 22,4 miljard euro.
Het beeld is nu: hoera, norm gehaald, klaar!
Bauer: ,,Wij hebben dat beeld niet, van hoera, we zijn er. Het ambitieniveau van de Navo werd lange tijd plat gezegd zo bepaald: iedereen keek in de portemonnee en zei: meer geld hebben we niet. Dan werden de plannen neerwaarts bijgesteld. Nu is de dreiging leidend.”

Eichelsheim: ,,Je moet kijken naar hoe de krijgsmacht zich moet ontwikkelen om de tegenstander van repliek te kunnen dienen. Dan hebben we meer investeringen nodig dan die 2 procent.”

Hoelang kan Nederland zichzelf verdedigen?
Eichelsheim: ,,Nederland kan zich niet zelf verdedigen. Daar heeft het bondgenootschap voor nodig.” Beide militairen wijzen erop hoe onmisbaar de Navo en de EU zijn voor de veiligheid en de welvaart van Nederland.

Heeft u vooraf bij de nieuwe minister en staatssecretaris gecheckt wat u tegen ons mocht zeggen?
,,Nee.”

Eichelsheim kwam vorige maand onder vuur te liggen toen hij bij tv-programma Buitenhof zei dat Israël ‘in het algemeen disproportioneel geweld gebruikt bij het behalen van zijn doelen’. VVD’er Ruben Brekelmans stuurde een boze tweet, BBB’er Gijs Tuinman stelde er vragen over in het Vragenuur. Die twee zijn nu respectievelijk minister en staatssecretaris van Defensie.

Is het wel besproken?
,,We hebben er even kort over gesproken, en daarna was het klaar. We hebben zoveel te doen samen.”

Nederland scoort het hoogste van de Europese landen in bewustwording van het feit dat we tegen een conflict aanlopen
Onno Eichelsheim, Commandant der strijdkrachten
Het is uniek: de commandant der strijdkrachten en de staatssecretaris hebben nog met elkaar gevochten. Náást elkaar, benadrukt Eichelsheim. In Afghanistan, 2006. Hij was vlieger in een Apache-helikopter, Tuinman zat met special forces op de grond. De twee hebben na afloop van missies ‘flink wat woorden gehad’, onthulde Tuinman bij zijn hoorzitting in de Tweede Kamer. ,,Het is goed om elkaars ugly face te zien”, zei Tuinman.

Hoe ziet uw ugly face eruit, generaal Eichelsheim?
Met een ontwapenende glimlach: ,,Die heb ik niet.”

Volgens staatssecretaris Tuinman wel.
,,Als je in Afghanistan opereert, kun je niet altijd vrolijk zijn. Na afloop van een missie vertel je wat er goed ging en wat er fout ging. Ik ben niet anders gewend dan dat je elkaar ook de huid vol scheldt.”

Bauer: ,,Je moet ook snoeihard voor elkaar zijn: het gaat om leven en dood.”

Deze twee mannen kennen elkaar goed, en dat merk je. Bauer was Commandant der strijdkrachten tot hij in 2021 voor zijn Navo-baan naar Brussel verhuisde, Eichelsheim was zijn plaatsvervanger én opvolger. Bij de fotosessie plant Bauer een kus op het hoofd van Eichelsheim – even een dolletje. Met de beleefde vraag of het plaatje wel naar hen kan worden gestuurd, maar niet naar de krant. Die past namelijk niet bij de ernst van het onderwerp die ze juist willen benadrukken.

De Navo is namelijk élke dag bezig met de dreiging van Rusland en China, zegt Bauer. ,,Ik verwonder mij dan ook weleens als ik een weekend in Nederland ben en op de voorpagina lees: ‘KLETSNATTE JUNI!! EEN DRAMA VOOR DE HORECA!’ Dit zou niet de voorpagina moeten halen. Het getuigt van een naïviteit die we ons niet meer kunnen veroorloven.” Wat Bauer bedoelt: we hebben als land onze prioriteiten niet op orde.

China ondersteunt Rusland niet met wapens, maar verder wel met alles wat nodig is om wapens te maken
Rob Bauer, Navo
Over een paar dagen is het tien jaar geleden dat MH17 werd neergeschoten. ,,Ook toen waren we naïef. Het korte termijn economische belang om de kortste route te vliegen, prevaleerde boven het strategische veiligheidsbelang. Het is hoog tijd dat we de wereld gaan zien voor wat zij werkelijk is.”

De militairen noemen naast Rusland ook China. Rusland zou de oorlog in Oekraïne niet kunnen volhouden zonder steun uit dat land. Bauer: ,,China ondersteunt Rusland niet met wapens, maar verder wel met alles wat nodig is om wapens te maken.”

Onderschatten we China?
Bauer: ,,Wat we willen doen is handel drijven: zo min mogelijk betalen voor de rommel die we allemaal gebruiken. Dan zegt China: ik ben het goedkoopst. Als we strategischer gaan nadenken, moeten wij zeggen: dat kan me niet schelen. Dan zullen we ook moeten accepteren dat het ongetwijfeld een beetje duurder wordt als we die spullen zelf gaan maken.”

Het gaat hier niet over wc-papier, mode of speelgoed. China heeft 95 procent van alle grondstoffen voor zonne- en windenergie in handen. ,,Dan heeft meneer Xi of zijn aflosser de mogelijkheid de kraan dicht te draaien als het hem uitkomt”, zegt Bauer. Hoe gevaarlijk zulke afhankelijkheid is, merkte Europa een paar jaar geleden. Het continent was grotendeels afhankelijk van Russisch gas en Russische olie. Toen het daarvan af wilde, ontstond een tekort aan fossiele brandstoffen en stegen de prijzen.

Je zou denken: dáár hebben we van geleerd.
,,Ik wil je even helpen herinneren aan de coronapandemie. Toen was er na de eerste golf het plan om speciale ziekenhuizen te openen voor de volgende golf. Nou, na twee maanden zei iemand: hoe staat het daarmee? Het antwoord was: dat doen we niet meer, want weet je wel wat dat kost? Toen kwam de tweede golf en hadden we dus geen ziekenhuizen. Dus we zíjn niet bereid om ervan te leren.”

Wordt u er niet moe van elke keer wéér moet waarschuwen?
Eichelsheim: ,,In een recente enquête scoort Nederland het hoogste van de Europese landen in bewustwording van het feit dat we tegen een conflict aanlopen. Er is dus wel iets fundamenteels veranderd.”

Eichelsheim vertelt over een collega die, in uniform, ging tanken en in het tankstation een kopje koffie wilde kopen. ,,Toen kwam er iemand naar hem toe die zei: mag ik voor u deze kop koffie betalen?”

Heel Amerikaans: thank you for your service.
,,Ik heb dat in Nederland nog nóóít meegemaakt. Mijn collega was ook zeer verbouwereerd. Maar het is wel cool.”