Door het lint in de lucht: waarom er nog geen zwarte lijst is om vlieghufters te weren

Gepubliceerd op: 18-1-2025

Een medepassagier die in z'n gezicht wordt geslagen, een stewardes die wordt betast of dronken reizigers die op de vuist gaan. Het is een greep uit de zaken waar vliegpersoneel in de lucht mee te maken krijgt. Zogenoemde ordeverstorende passagiers zijn een groeiend probleem, blijkt ook uit cijfers. Toch blijven concrete maatregelen uit, maar waarom?

Nog nooit was het aantal meldingen over ordeverstorende passagiers bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) zo hoog als in 2023. Er waren toen 617 zware geweldsincidenten. Over vorig jaar zijn nog niet alle cijfers binnen, maar alleen al in het eerste deel van het jaar (t/m september) werden 643 (lichte en zware) incidenten gemeld.

Politie of marechaussee erbij
Het gaat hierbij om zaken waarbij passagiers zich schuldig hebben gemaakt aan verbale en/of fysieke agressie, waarbij politie of Koninklijke Marechaussee wordt ingeschakeld. Maar ook om gevallen waarbij het cabinepersoneel een officiële waarschuwing afgeeft, een zogeheten Notice of Violation.

De roep om maatregelen klinkt al langer, maar ze komen niet van de grond. Ook nadat betrokken partijen vorig jaar hebben afgesproken de handen ineen te slaan, is een concrete nieuwe aanpak nog ver te zoeken.

Luchtvaartmaatschappijen weten zich geen raad met de vliegaso's. De passagiers kunnen een bedreiging vormen voor de veiligheid van een vlucht. Meestal is dat gevaar indirect: een toestel zal niet crashen omdat er een agressieve passagier aan boord is, maar agressieve passagiers leiden de crew wel af van hun corebusiness: het garanderen van de vliegveiligheid.

Incidenten zijn niet alleen heftig en verontrustend voor passagiers en het (cabine)personeel, ze hebben ook impact op het werk van cabinepersoneel. Bovendien moeten vluchten met ordeverstorende passagiers aan boord soms uitwijken of rechtsomkeert maken, waardoor ook het reisschema van soms honderden medepassagiers in het geding komt.

Vliegverbod
Vorig jaar besloten onder andere luchtvaartmaatschappijen KLM en Transavia, Corendon en TUI, maar ook het Openbaar Ministerie, de KMAR en Schiphol een intentieverklaring te tekenen om samen tot concrete afspraken te komen.

De luchtvaartmaatschappijen hielden allemaal al afzonderlijk zwarte lijsten bij, en wilden onderzoeken of het mogelijk is om deze lijsten onderling te delen. Vanwege de privacy van de passagiers is dat nog niet mogelijk. Met als gevolg dat een ordeverstorende passagier na een misstap probleemloos in een toestel van een andere maatschappij kan stappen.

Inmiddels is het enthousiasme over de gedeelde zwarte lijst op politiek niveau flink getemperd. Uit intern onderzoek van de betrokken partijen blijkt dat het toch niet zo veel bijdraagt als gehoopt, schreef minister Madlener in december in een brief aan de Tweede Kamer.

De conclusie dat het niet genoeg bijdraagt aan het terugdringen van ordeverstorende passagiers baseert Madlener op de resultaten van een samenwerking tussen KLM en Transavia. Omdat die maatschappijen bij hetzelfde bedrijf horen, mogen zij wel zwarte lijsten delen. Toch is het aantal incidenten bij beide maatschappijen niet afgenomen.

Gigantische stijging sinds 2022
Sterker nog: sinds 2022 is het aantal incidenten met ordeverstorende passagiers bij KLM met ruim de helft (52%) toegenomen. Prijsvechter Transavia registreerde bijna drie keer (+168%) meer incidenten dan in 2022.

Wereldwijd delen zwarte lijst ondenkbaar
Het delen van de zwarte lijsten zou vooralsnog alleen haalbaar zijn binnen Nederland. "De vraag is dus in hoeverre het effectief is", beaamt ook een woordvoerder van Autoriteit Persoonsgegevens.

"Als je de lijsten met maatschappijen in Europa zou willen delen, is dat alleen mogelijk via wetswijzigingen. Stel dat dat lukt, kun je nog steeds in een vliegtuig van luchtvaartmaatschappijen buiten Europa stappen."

Het is uitgesloten dat de zwarte lijsten in de toekomst wereldwijd zouden worden gedeeld, benadrukt hij. "Dan ga je gegevens delen met landen waar de privacy van mensen niet goed wordt geschermd. Zoals bijvoorbeeld China."

De vakbonden VNV (piloten) en VNC (cabinepersoneel) blijven van mening dat het delen van de zwarte lijsten wel degelijk bijdraagt, ook als dat alleen tussen Nederlandse maatschappijen zou zijn.

"Het kan toch niet waar zijn dat een passagier die enorme overlast heeft veroorzaakt, een uur na een incident gewoon bij een andere maatschappij op een vlucht kan stappen?”, zegt bestuurslid Ingrid Brama van de Vereniging Nederlands Cabinepersoneel (VNC).

Ze is zelf stewardess bij KLM en heeft in de 27 jaar dat ze vliegt de passagiers steeds mondiger zien worden, wat ze in principe niet problematisch vindt. "Het probleem is de toenemende agressie. Wat mijn collega’s soms meemaken is onvoorstelbaar: naast verbaal geweld gaat het verder met slaan, spugen, bijten, tot aan heuse vechtpartijen."

Brama: "Elk incident is er één te veel! En wat je kunt voorkomen, moet je ook echt proberen te voorkomen."

'OM ziet alleen ernstigste zaken'
Volgens VNV-voorzitter Camiel Verhage is de conclusie dat passagiers vrijwel nooit voor een tweede keer de fout ingaan onjuist. "Recidive van ordeverstorende gedrag komt niet altijd op het bureau van OM, omdat daar alleen de ernstigste zaken voorbijkomen."

VNV ziet het liefst zo snel mogelijk een (inter)nationale zwarte lijst verschijnen. "Waarover mensen breeduit worden geïnformeerd zodat het een preventief en afschrikwekkend effect heeft. Een zwarte lijst geeft een helder signaal af aan samenleving én werknemers: misdragen aan boord van een vliegtuig heeft ernstige consequenties.”

Gevangenisstraffen en geldboetes
Tijdens een speciale luchtvaartzitting vorige maand in de rechtbank van Haarlem werden vorige maand moesten drie ordeverstorende passagiers voorkomen. De hoogste straf was voor een 40-jarige man: 200 uur werkstraf omdat hij geweld had gebruikt aan boord en een stewardess had aangerand.