Tweede Kamer 'keer op keer' onjuist geïnformeerd over bombardement

Gepubliceerd op: 25-1-2025

Tweede Kamer 'keer op keer' onjuist geïnformeerd over bombardement met tientallen burgerdoden op Iraaks dorpje Hawija

Toenmalig minister Hennis van Defensie en de top van haar departement hebben de Tweede Kamer 'keer op keer onvolledig en onjuist geïnformeerd' over de toedracht en de gevolgen van het bombardement op een doelwit in het Iraakse dorp Hawija, in de zomer van 2015. Bij dat bombardement op een wapenfabriekje vielen in de directe omgeving minstens 70 burgerdoden.

Dat concludeert een commissie onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager in een nog vertrouwelijk rapport, vertellen Haagse bronnen de politieke redactie van RTL Nieuws. Het rapport wordt volgende week gepresenteerd. De commissie heeft vier jaar gedaan over het onderzoek.

In duidelijke bewoording geeft de commissie aan waar de politieke en ambtelijke leiding van Defensie de Kamer voor het lapje heeft gehouden, zeggen bronnen. "Ze hebben onvolledige en onjuiste informatie aan de Kamer gegeven over het type F16-missies, het proces van de inzet van wapens en over het vallen van burgerslachtoffers", stelt de commissie vast.

Onjuist
De commissie wijst erop dat toenmalig minister Jeanine Hennis-Plasschaert en de top van Defensie de Tweede Kamer hebben voorgehouden dat de vlieger van de F16 die het doelwit bombardeerde op het laatste moment had kunnen besluiten het bombardement niet uit te voeren. "Dat is onjuist", schrijft Sorgdrager in het rapport.

Het rapport beschrijft twee soorten luchtmachtmissies. Een waarbij andere vliegtuigen worden ondersteund en één waarbij zelf een aanval wordt gedaan. Het bombardement op Hawija viel in die laatste categorie.

Bij zo'n missie worden volgens de commissie wapens op grote afstand ingezet. "De vlieger kan geen aanvullende beoordeling maken omdat hij geen zicht heeft op wat er zich op de grond afspeelt en al helemaal niet in de nacht."

Politieke doodzonde
Het onjuist informeren van de Tweede Kamer is een politieke doodzonde. Het parlement moet er altijd op kunnen vertrouwen dat bewindspersonen de waarheid spreken anders kan de Tweede Kamer de bewindslieden niet goed controleren. Jokkende bewindslieden moeten in de regel aftreden.

Als iemand minister of staatssecretaris wordt, neemt hij of zij de verantwoordelijkheid voor alle daden van zijn of haar voorgangers op zich. Dat zou in dit geval kunnen betekenen dat de Tweede Kamer de huidige minister van Defensie, VVD'er Ruben Brekelmans, zal vragen af te treden.

Of dit ook echt zal gebeuren is nu nog niet duidelijk. De kans dat een Kamermeerderheid Brekelmans zal vragen verantwoordelijkheid te nemen voor fouten van zijn verre voorganger lijkt niet heel groot.

Verder heeft Defensie steeds volgehouden dat er een aparte juridische adviseur (LEGAD) betrokken was bij het besluit over het bombarderen van het doelwit in Hawija.

Volgens onze bronnen schrijft de commissie Sorgdrager dat dat 'onjuist' is. Bij het commandocentrum waar over de aanval werd beslist was zo'n juridisch adviseur niet aanwezig. "De LEGAD is gestationeerd geweest in Jordanië en is nooit betrokken geweest bij dit besluitvormingsproces."

Het bombardement op de werkplaats in Hawija leidde tot een heel grote tweede ontploffing. Die veroorzaakte de veel grotere schade dan verwacht, en de zeker 70 burgerslachtoffers.

Secundaire explosie
Volgens de toenmalige minister en de top van het departement zijn er voorafgaand aan het besluit tot bombarderen niet alleen computersimulaties uitgevoerd om de kans op een 'secundaire explosie' te beoordelen, maar is er ook een analyse door experts uitgevoerd op mogelijke secundaire explosies. "Dat is onjuist", schrijft de onderzoekscommissie volgens onze bronnen. De commissie stelt vast dat dergelijke analyses niet zijn gedaan.

Later is door Defensie aan de Tweede Kamer gemeld dat het accorderen van de wapeninzet op het doelwit in Hawija mede is geschied op basis van ervaring met vier eerdere Nederlandse missies waarbij geen secundaire explosies hebben plaatsgevonden. Die missies zijn echter nooit inhoudelijk en systematisch in kaart gebracht, concludeert de commissie, dus kon Defensie dit helemaal niet concluderen.

Geheimzinnigheid
Waar de commissie ook harde noten over kraakt is de grote geheimzinnigheid van Defensie en andere departementen zoals Buitenlandse Zaken en Algemene Zaken rond het aantal burgerslachtoffers dat bij de aanval is gevallen.

Op 25 juni 2015, tien dagen na de aanval, is Defensie al door de Amerikanen geïnformeerd dat het 'geloofwaardig' was dat er bij het bombardement burgerslachtoffers zijn gevallen. Een half jaar later noemen de Amerikanen dat zelfs 'aannemelijk'.

De commissie schrijft dat Defensie dit nooit aan de Tweede Kamer heeft meegedeeld en dat dit ook in voortgangsrapportages over de missie niet is benoemd. Het argument daarvoor was de veiligheid van zowel de vliegers van het detachement als van Nederland zelf. "Het benoemen van het aantal van zeventig burgerslachtoffers werd angstvallig vermeden door Defensie", aldus Sorgdrager.

Oorlog
Zij verwijt het kabinet ook dat het de Eerste en Tweede Kamer nooit duidelijk heeft gemaakt dat Nederland met het meedoen aan deze missie feitelijk ging meedoen aan een oorlog. In brieven aan het parlement ging het over de strijd tegen Islamitische Staat (IS).

"Het kabinet besloot mee te doen aan een oorlog, maar meldde dit niet in die bewoordingen aan de Staten Generaal. Het kabinet heeft de aard van de strijd tegen IS onvoldoende aan het parlement toegelicht.", schrijft Sorgdrager volgens onze bronnen.

Ze verwijt het kabinet de werkelijkheid te verhullen. Dat gebeurde door te schrijven over precisie wapens, het benadrukken van zorgvuldig gekozen doelen en erop te wijzen dat het criterium was dat er nul burgerslachtoffers zouden vallen.

Inlichtingendiensten
Ondanks dat de Kamer vroeg naar de risico's op burgerslachtoffers bleef het kabinet het beeld uitdragen van een schone oorlog. De harde werkelijkheid van een oorlog is dat er altijd burgerslachtoffers vallen, stelt de commissie vast.

De commissie concludeert volgens bronnen dat bij de aanval de aanwezigheid van een grote hoeveelheid springstof onopgemerkt is gebleven door de inlichtingendiensten. Er was een gebrek aan observatiemiddelen en mogelijkheden.

Door dit gebrek aan inlichtingen zijn er ten minste zeventig burgerslachtoffers gevallen. Dit aantal is zo hoog omdat het bombardement heeft plaatsgevonden in een bewoond gebied en omdat de grote hoeveelheid aanwezige springstof in de gebombardeerde loodsen een secundaire explosie heeft veroorzaakt tot ver buiten het beoogde doelwit.

Te weinig
De commissie is, volgens de bronnen, ook zeer kritisch over de door Nederland uitbetaalde compensatie aan de nabestaanden van de burgerslachtoffers en het gebrek aan geld voor het compenseren van de schade in Hawija.

Pas in 2021 is er, onder druk van de Tweede Kamer, een bedrag van 4 miljoen euro vrijgemaakt voor schadeherstel. De commissie is van oordeel dat deze compensatie door Nederland ruim zes jaar na de aanval te laat en te weinig is geweest.

Snoeihard
SP voorman Jimmy Dijk reageert geschrokken op de bevindingen van Sorgdrager: "De conclusies zijn snoeihard en laten zien dat Nederland een oorlog is in gerommeld. Dat is zeer verwijtbaar."

En dan is dus de vraag of de huidige minister van Defensie, Ruben Brekelmans, moet aftreden na dit rapport. Dijk: "Brekelmans is chef, hoofdverantwoordelijke en ministerieel verantwoordelijk. Daarom vragen we een spoeddebat met hem aan. Of hij aftreedt laat ik nu nog aan hem. Maar dat dit niet zonder gevolgen kan blijven is duidelijk."

Eerlijk
Ook het D66 Tweede Kamerlid Jan Paternotte schrikt van de conclusies van Sorgdrager: "Die zijn heel erg. Er zijn 70 onschuldige mensen gedood door een Nederlands bombardement en nu blijkt keer op keer de Kamer daarover dingen te hebben gehoord die totaal niet klopten."

Paternotte wijst erop dat Nederland regelmatig militairen de hele wereld over stuurt om te strijden voor vrede en veiligheid. Dan kan het, volgens hem, niet zo zijn dat een kabinet niet eerlijk communiceert over die missies.

"Het gaat om onze militairen en dan is heel belangrijk dat je als Kamer geen dingen te horen krijgt die niet waar zijn. Ik wil van de huidige ministers horen dat ze erkennen dat er dingen zijn verteld die niet klopten."